Voor u ligt de programmabegroting 2025-2028, het instrument om vooruit te kijken naar de plannen en uitgaven voor de gemeente Bronckhorst in 2025 en verder. Toch is het goed om ook even stil te staan bij de weg hier naartoe en de kansen, uitdagingen en zijpaden die zich daarin vormden. 

De ambities van Bronckhorst uit het coalitieakkoord blijven overeind

In 2022 presenteerden we het coalitieakkoord 'Bouwen aan een dienstbaar, leefbaar en sociaal Bronckhorst' met onder andere speerpunten op het gebied van kansengelijkheid, wonen en een gezonde leefomgeving. We zijn goed op weg om de ambities uit dit akkoord te realiseren. We zetten grote stappen in de woningbouwambitie, werken aan onderwijs- en sportaccommodaties, en aan de herstructurering en uitbreiding van bedrijventerreinen en lieten u als raad een visie op sport en leefbaarheid vaststellen die tot mooie gebiedsplannen leidt die onze inwoners zelf maken. Onderweg kwamen we uitdagingen, onzekerheden en risico’s tegen op verschillende schaalniveaus en over verschillende onderwerpen. Deze bepaalden mede waar we nu staan. 

Zo kenmerkt deze tijd zich door onzekerheid. Onzekere factoren door bijvoorbeeld de onrust in de wereld en de geopolitieke vraagstukken die er spelen. Deze zijn van invloed op onze eigen leefomgeving door bijvoorbeeld de toestroom van mensen die in ons land veiligheid zoeken. Ook zijn er onzekere en complexe vraagstukken die van invloed zijn op ons beleid, zoals de klimaatcrisis en de energie- en landbouwtransitie. En tenslotte hebben we te maken met financiële onzekerheden. Ontvangen we voldoende middelen voor de uitvoering van al deze vraagstukken?

Met het nieuwe kabinet en het coalitieakkoord op hoofdlijnen bestaat er nog geen duidelijkheid over al deze zaken, wel is meer richting gegeven. Zo kent de miljoenennota een sombere toon. De koopkrachtstijging zal in 2025 minimaal zijn en het begrotingstekort loopt op. Dit komt ondermeer doordat er extra geld nodig is voor asiel en defensie. Een deel van de beloofde lastenverlichting stelt het kabinet uit en de uitkeringen stijgen minder hard dan de 2,1% waar het CPB van uitging. Gemiddeld gezien krijgt iedereen in 2025 0,7% meer te besteden. 

Daarnaast las u in de tussenrapportage 2024 dat de meicirculaire een positief effect heeft op onze meerjarige begroting. Dit effect komt naast het resultaat uit onze eigen inspanningen voor een sluitende meerjarenbegroting, zoals we bespraken bij de perspectiefnota en die we uitwerken in dit document. 

Ons uitgangspunt - en dus van deze begroting - is gematigd optimisme. We gaan door met het realiseren van de ambities uit het coalitieakkoord en houden daarbij rekening met de onzekere factoren en de invloed daarvan op onze begroting en capaciteit. Concreet betekent dit dat we kritisch blijven kijken naar onze uitgaven. In de perspectiefnota 2025 gaven we middels een impactbepaling de externe ontwikkelingen weer die van invloed zijn op de gemeentelijke begroting. Door deze naast onze ambities te leggen, besloot u als raad om te komen tot een sluitende begroting. Zo kozen we ervoor om op onderdelen realistischer te begroten. Het realistisch begroten vergroot het risico dat budgetten niet toereikend zijn wanneer prijzen fluctueren. Dit betrekken we in ons risicomanagement. Daarnaast kozen we voor een andere wijze van “boekhouden”, door het activeren van kosten, bijvoorbeeld bij wegenonderhoud, ontstaat er jaarlijks meer ruimte voor de exploitatie. 

We maakten met u als raad ook beleidsinhoudelijke keuzes die meer zichtbaar en merkbaar zijn voor onze inwoners, zoals bijvoorbeeld vertragen in werkzaamheden in het bermbeheer, en keuzes op het gebied van afval en afvalverwerking. Dat doen we liever niet, maar de realiteit noopt ons dit te doen.

Met de uitwerking van de perspectiefnota als uitgangspunt laten we in deze begroting zien dat we blijven investeren in onze ambities. De investeringsagenda blijft onverkort in stand en vullen we aan als dat mogelijk is. Natuurlijk blijven we onze inwoners en ondernemers ondersteunen waar dat nodig is. En ondanks dat we ons genoodzaakt voelden om onze inkomsten te verhogen, blijven de woonlasten, op de inflatiestijging na, de komende jaren voor de inwoner gelijk. 

We beoordelen de begroting zelf als doelmatig, vanuit gezond realisme. 

We voeren onze speerpunten uit 

In deze begroting staat per programma beschreven wat we in 2025 van plan zijn om te doen. In de inleiding zoomen we in op een aantal highlights uit deze programma’s, die we naast de integrale aanpak van de doorontwikkeling omgevingsvisie, bekijken vanuit de speerpunten van het coalitieakkoord.

Integrale doorontwikkeling omgevingsvisie 

We werken de omgevingsvisie uit voor de deelgebieden. Doel is om richting te geven aan ontwikkelingen en transities. We benoemen de kansen en mogelijkheden voor toekomstbestendige inrichting en gebruik van de ruimte. We betrekken hierbij opgaven zoals energietransitie, woningbouw, ontwikkeling van werklocaties, transitie in het landelijk gebied en klimaatadaptatie. Participatie met inwoners en andere belanghebbenden is hier een belangrijk onderdeel van. De uitwerking is van belang voor het Ruimtelijk Perspectief Bronckhorst waarmee we keuzes maken in de ruimtelijke opgaven. Dit vormt tevens onze input voor het Ruimtelijk Perspectief Achterhoek. 

Kansengelijkheid in een sterke economie

We werken plannen uit voor de uitbreiding en aanleg van nieuwe bedrijventerreinen. Zo werken we verder aan de herstructurering industriepark Zelhem en starten met een plan van aanpak voor de herstructurering van bedrijvenpark ’t Werkveld in Vorden. Ook onderzoeken we de haalbaarheid van 3 voorkeurslocaties voor nieuwe bedrijvenparken en bieden bedrijven ruimte in Vrijkomende Agrarische Bebouwing.

Mooi wonen in vitaal Bronckhorst

We plukken de vruchten van het actieve woningbouwbeleid van de afgelopen jaren. Zo zijn alle uitbreidingslocaties (Zelhem, Hengelo, Vorden, Steenderen en Hummelo) in voorbereiding en wordt er in Zelhem gestart met de realisatie. We realiseren met de woningbouwcorporaties 30 tot 50 flexwoningen en zijn er in verschillende (kleine) kernen inbreidingslocaties en woningbouwinitiatieven goedgekeurd. 

We werken daarnaast de woonvisie uit naar een volkshuisvestingsprogramma met concrete maatregelen om het woonbeleid te realiseren. We maken daarbij onderscheid in passend wonen voor iedereen, zorgen voor elkaar, leefbare en inclusieve woonwijken en duurzaam en toekomstbestendige wonen. 

Bij het duurzaam wonen zetten we de komende jaren nadrukkelijk in op de warmtetransitie. Het verduurzamen van de bestaande woningvoorraad stimuleren we op drie natuurlijke momenten (nieuwe cv, verbouwen en verhuizen). De  dorpsenergieplannen vervullen hierbij een belangrijke rol.

Samen leven, werken en ontmoeten in een gezonde leefomgeving

We investeren in drie nieuwe basisscholen in Zelhem en Halle en duurzame sportaccommodaties in Hengelo, Vorden en Zelhem. Daarnaast investeren we in toekomstbestendige sport- en culturele verenigingen door de gebiedsplannen die in 2024 met de samenleving tot stand kwamen uit te werken. We proberen daarbij slim gebruik te maken van regionale en provinciale subsidies, zoals de regiodeal en de dorpendeal. 

Landschappelijke kwaliteit met oog voor verschillende belangen

We werken aan de uitwerking van het omgevingsprogramma landelijk gebied met daarin aandacht voor landbouw, erfgoed en biodiversiteit. Dit doen we door: 

• herstel, versterking en meer biodivers maken van het openbaar groen in de kernen en het landelijk gebied;
• behoud, beheren en uitbreiden van het netwerk van landschapselementen;
• versterking van cultuurhistorische waarden.

Daarnaast werken we aan de uitvoering het omgevingsprogramma energie en klimaat. Door de uitvoering van de vijf sporenaanpak van de energietransitie, waarin we onder meer rekening houden met de onzekerheden als gevolg van de netcongestie. Zo werken we bijvoorbeeld een lokaal energiesysteem, de regiorotonde, uit. Door middel van lokale uitwisseling en circulair gebruik van energie, water en nutriënten draagt dit project bij aan een duurzame bestaanszekerheid in de regio. 

Als gevolg van de klimaatverandering hebben we vaker en meer te maken met wateroverlast, droogte, hitte en overstroming. We zetten ons daarom door verschillende projecten in op een klimaatrobuuste gemeente. 

Dienstbare overheid

We optimaliseren onze dienstverlening en willen optimaal dienstbaar zijn aan onze inwoners. Dat loopt als rode draad door alles wat we doen. We maken helder wat er wordt verwacht van de inwoner en zetten in op transparante communicatie. 

We maken een goede start

We kijken uit naar de start van de nieuwe burgemeester. We realiseren ons dat hij of zij nog wegwijs moet worden en kennis moet maken met het gebied, de kernen, de inwoners, de organisatie en (bestuurlijke) partners, samen zorgen we voor een goed inwerkprogramma.

Het beeld van onze financiën

Voor ons als gemeente geldt, net als voor veel andere gemeenten in Nederland, dat we de komende jaren te maken krijgen met een daling van baten door de herijking van en kortingen op het gemeentefonds. Het Rijk koos een andere financieringssystematiek waarbij de ontwikkeling van het bruto binnenlands product (bbp) de maatstaf wordt voor de groei van het gemeentefonds. Daarnaast voert zij een aantal kortingen door. Dit in combinatie met de hoge autonome stijging van de lasten, zoals in 2023 bleek voor bijvoorbeeld de Wmo en jeugdhulp, zorgt voor een financiële uitdaging vanaf 2025. In de Perspectiefnota 2025-2028 besteedden we uitgebreid aandacht hieraan. Voor de scherpe daling van de inkomsten stelden we maatregelen voor in de Perspectiefnota 2025-2028 (juni 2024). Deze nemen we mee in de Programmabegroting. Met de maatregelen en de ontwikkelingen van o.a. de meicirculaire zien we het financiële beeld wijzigen.

De ontwikkelingen lichten we toe in de Financiële begroting (3.3.1).

+ = begrotingsoverschot; - = begrotingstekort

Bestedingsvoorstel

Bij de berekening van de begrotingsruimte volgens de uitgangspunten vraagt het begrotingsjaar 2026 extra aandacht. U stelde als raad voor 2026 een strategie vast waarbij we in de eerdere jaren sparen om het 'ravijn' in 2026 (gedeeltelijk) te dichten. Nu blijkt na de meicirculaire en de genomen maatregelen voor een sluitende begroting dat er een minder groot ‘gat’ te dichten is. We stellen voor niet meer van het gespaarde bedrag in te zetten dan nodig is. Dat is € 1 miljoen (strategie was € 2 miljoen) en daarmee resteert er een begrotingsruimte 2026 van € 121.000. De meerjarenbegroting zorgt nog voor een uitdaging als we kijken naar 2027 en verder. Zoals we afspraken in de Perspectiefnota gaan we hier verder mee aan de slag. Van het begrotingsoverschot 2025 stellen we voor om 50% toe te voegen aan de Investeringsagenda, het restant storten we in de Algemene reserve.

De uitgaven en inkomsten in vogelvlucht

In onderstaand overzicht ziet u in vogelvlucht wat de inkomsten en uitgaven zijn. Onder de uitgaven van Bestuur is 'organisatie' opgenomen, dit is de overhead van onze gemeente.